Quy định pháp luật về cho vay nặng lãi

Thực tế, cho vay nặng lãi vẫn diễn ra phổ biến ở nhiều nơi. Theo quy định của pháp luật hiện hành thì cho vay nặng lãi là hành vi trái pháp luật, do đó, người cho vay nặng lãi tùy vào mức độ vi phạm của hành vi mà sẽ bị xử lý theo pháp luật.

1. Cho vay nặng lãi là gì? Cho vay nặng lãi có vi phạm không?

1.1. Cho vay nặng lãi là gì?

Theo khoản 1 Điều 2 Nghị quyết 01/2021/NQ-HĐTP (văn bản hướng dẫn về tội cho vay nặng lãi) thì cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự là trường hợp bên cho vay cho bên vay vay tiền với mức lãi suất gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định tại khoản 1 Điều 468 của Bộ luật Dân sự.

Điều 468 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về lãi suất vay dân sự như sau:

1. Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác. Căn cứ tình hình thực tế và theo đề xuất của Chính phủ, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định điều chỉnh mức lãi suất nói trên và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.

2. Trường hợp các bên có thỏa thuận về việc trả lãi, nhưng không xác định rõ lãi suất và có tranh chấp về lãi suất thì lãi suất được xác định bằng 50% mức lãi suất giới hạn quy định tại khoản 1 Điều này tại thời điểm trả nợ.

Như vậy, mức lãi suất cao nhất tại Bộ luật dân sự là 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp có quy định khác.

Nếu cho vay bằng tài sản khác (không phải là tiền) thì khi giải quyết phải quy đổi giá trị tài sản đó thành tiền tại thời điểm chuyển giao tài sản vay.

1.2. Cho vay nặng lãi có vi phạm không?

Theo quy định của pháp luật hiện hành, hành vi cho vay nặng lại là hành vi vi phạm quy định pháp luật. Cụ thể, tùy vào mức độ và tính chất của hành vi mà việc cho vay nặng lãi có thể bị xử phạt hành chính theo quy định tại Nghị định 144/2021/NĐ-CP hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Bộ luật Hình sự 2015.

2. Quy định về xử phạt hành vi cho vay nặng lãi 

Quy định về xử phạt hành vi cho vay nặng lãi (Ảnh minh họa)

2.1. Xử phạt hành chính cho vay nặng lãi

Theo quy định tại điểm d khoản 4 Điều 12 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, mức phạt cho vay nặng lãi sẽ từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng (trước đây chỉ từ 5.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng). Cụ thể:

Điều 12. Vi phạm các quy định về quản lý ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự

...

4. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:

d) Kinh doanh dịch vụ cầm đồ cho vay tiền có cầm cố tài sản nhưng lãi suất cho vay vượt quá tỷ lệ lãi suất theo quy định của Bộ luật Dân sự;

...

2.2. Xử lý hình sự tội cho vay nặng lãi 

Bên cạnh việc bị xử phạt hành chính, hành vi cho vay nặng lãi còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội cho vay nặng lãi theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017. Theo đó, khung hình phạt cho vay nặng lãi được quy định như sau:

- Người nào trong giao dịch dân sự mà cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật dân sự, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

- Phạm tội mà thu lợi bất chính 100.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

- Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Đối với hành vi cho vay nặng lãi nhưng vì nguyên nhân ngoài ý muốn, người cho vay chưa thu lợi bất chính hoặc đã thu lợi bất chính dưới 30.000.000 đồng thì khi quyết định hình phạt, Tòa án áp dụng Điều 15 và khoản 3 Điều 57 của Bộ luật Hình sự về phạm tội chưa đạt, theo đó:

- Hình phạt được quyết định theo các điều của Bộ luật hình sự về các tội phạm tương ứng tùy theo tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi, mức độ thực hiện ý định phạm tội và những tình tiết khác khiến cho tội phạm không thực hiện được đến cùng.

- Đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội, hình phạt được quyết định trong phạm vi khung hình phạt được quy định trong các điều luật cụ thể.

- Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, vì hình phạt áp dụng cao nhất là phạt tù có thời hạn nên mức hình phạt không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định, tức không quá 2 năm 3 tháng tù giam.

Như vậy, tùy từng trường hợp cụ thể, hành vi cho vay nặng lãi sẽ bị xử phạt hành chính theo điểm d khoản 4 Điều 12 Nghị định 144/2021/NĐ-CP hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 201 Bộ luật Hình sự năm 2015.